اسکور و آنالیز مدفوع

از بازرسی مدفوع چه چیزهایی را می توانیم فرا بگیریم

 

مهندس حمید رضا کامیارنژاد- کارشناس  دامپروری

 

طبیعی آن چیزی است که ما به آن عادت کرده ایم . هنگام بازرسی مدفوع گاو اطلاعاتی در باره  تاثیر جیره به دست می آوریم . باید مطمئن شویم  که طبیعی  واقعا طبیعی است و این آن چیزی است که ما واقعا بدنبالش هستیم.

بیشتر دامداران برای تامین نیاز گاوهای پر تولید؛ جیره هایی با انرژی بالا به مصرف دامها می رسانند و آنها به دیدن کودهای شل و زخم پاها عادت کرده اند و فکر می کنند که گله های امروزی باید اینگونه باشند .

این علایم اغلب طبیعی نبوده و علت آن اسیدوز شکمبه می باشد. گاوها اطلاعات خوبی در باره  مشکلاتشان به ما میدهند و در صورتی که ما برای مشاهده علایم  وقت صرف نماییم شانس پیشگیری از آنها را خواهیم داشت.

مدفوع  دامها منعکس کننده هضم میباشد.

 

ارزیابی توام کود  با ارزیابیهای معمول گله  یکی از آسانترین و ارزان ترین  روشها  برای ارزیابی چگونگی گاو ؛ جیره و روش هضم آن میباشد. بیشتر علایم  درک شده از کود بر این اساس است که شکمبه چگونه عمل می کند. برخی از موارد شل شدگی مدفوع  به علت بالا بودن میزان پروتئین و بعضی از مواد معدنی جیره میباشد .

اسیدوز شکمبه و ضعف در هضم مواد خوراکی منجر به بیشتر شدن تنوع در قوام کود ؛ مواد غذایی هضم نشده  و اندازه ذرات موجود در کود میشود.

هنگامیکه گاو به خوبی نشخوار می کند و شکمبه به خوبی به وظایف خود عمل می نماید مواد غذایی تا قبل از رفتن به قسمت های پایین تر  دستگاه گوارش  زمان بیشتری را  در شکمبه باقی می مانند .

علوفه و فیبر فیزیکی موثر در شکمبه به صورت یک فیلتر عمل کرده  و باعث میشود  که غذا مدت زمان طولانی تری در شکمبه باقی بماند ؛ نشخوار انجام شود و بزاق باعث بافری شدن شکمبه گردد.

مواد خوراکی که به میزان بیشتری هضم میشوند و اندازه ذرات آنها کاهش میابد  مدت زمان بیشتری گاو آنها را نشخوار کرده و تخمیر میکروبی می نماید. در نتیجه شکمبه بهتر عمل کرده ؛ مواد غذایی مدت زمان بیشتری را در آن می گذرانند ؛

قطعات کوچکتری در مدفوع خواهد داشت و ما مواد غذایی هضم نشده  کمتری را در مدفوع  خواهیم دید. هنگامیکه به میزان کافی  علوفه یا فیبر فیزیکی موثر خورانده نشود؛ قطعات بلند تری در کود مشاهده خواهیم کرد.

گاوهای پر تولید ممکن است قطعات بلندتری  در شکمبه نسبت به گاوهای خشک  را داشته باشند. این امر به علت کوتاهتر بودن زمان ابقاء مواد غذایی در شکمبه آنها می باشد. بنابراین اگر شکمبه به خوبی کار کند باید قطعات بیش از ۱۲٫۷ میلیمتر ؛ در مدفوع بسیار کم باشند.

شما باید بندرت در مدفوع  دانه غلات یا پنبه دانه هایی با پرز سالم را مشاهده کنید . بنابراین میزان زیادی از غذاهای هضم نشده مانند تفاله مرکبات  یا تفاله چغندر قند  مشاهده میشود.

 

در جستجوی غلات

 

گاوهایی که مقادیر زیادی خوراک را در یک وعده می خورند  ممکن است مواد غذایی هضم نشده بیشتر (مخصوصا غلات) در کود آنها  مشاهده شود. دانه های غلات کاملی که از فرایند ناقص سیلاژ ذرت حاصل شده است و یا سایر غلات می  توانند به صورت سالم و دست نخورده در کود مشاهده شوند. هضم ؛ یک فرایند کامل نمی باشد . غذاهای هضم نشده در کود،

موادی خوراکی هستند که شانس تبدیل شدن به شیر را نداشته اند . با اسیدوز شکمبه ای ؛ کاهش هضم  و یا نامتوازن بودن جیره ؛ نسبت تولید شیر  به ماده خشک مصرفی کاهش می یابد. (کمتر از ۱٫۴ برای گله هایی با روزهای شیردهی پایین).

 

ظاهر کود کلیدی برای تشخیص مکان هضم غذا می باشد .اگر مواد غذایی در شکمبه تخمیر نشوند به سمت قسمتهای پایین تر دستگاه گوارش  می روند. نشاسته ؛پروتئین و چربی ها می توانند در روده کوچک هضم شوند.

تمام نشاسته و پروتئین در روده کوچک هضم نمی شوند . علاوه بر این فیبرهایی که در شکمبه هضم نشده اند  می توانند  در روده بزرگ و سکوم تخمیر شوند.

همان نوع تخمیری که در شکمبه صورت می گیرد در روده بزرگ و سکوم نیز اتفاق می افتد و باعث تولید اسیدهای آلی  و گازها می شود.

اگر مواد خوراکی زیادی در شکمبه تخمیر نشده  در قسمتهای تحتانی  دستگاه گوارش تخمیر گردند ممکن است کودی کفی شکل  توام با حبابهای گاز تولید شود.

و یا به علت اسیدهای تحریک کننده ؛ کود خیلی شل (اسهال) شود.

هنگامی که چنین اتفاق می افتد  مدفوع به صورت جریانی  جامد  از دام خارج میشود.

موکوس و فیبر را می توان به صورت  یک رشته  در کود با هر قوامی مشاهده کرد. احتمالا دلیل چنین مشکلی این میباشد که مقادیر کافی اسید از تخمیرهای قوی در انتهای دستگاه گوارش  تولید شده که باعث می گردد  لایه های دستگاه گوارش تخریب شود.

بدن گاو در پاسخ به این تحریک ؛ موکوس و فیبرین  ترشح می کند. اگر شما لگدی به مدفوع گاو بزنید ؛ بعد از اینکه پایتان را عقب کشیدید موکوس به نوک چکمه شما  می چسبد و در سطح مدفوع پخش میشود.

اگر قوام کود به میزان زیادی  در یک گروه با توجه به یکسان بودن جیره بسیار متغییر باشد ( از حالت اسهال تا کاملا سفت) گاوها احتمالا دست به انتخاب مواد غذایی زده و جیره های متفاوتی را خورده اند . در حدود ۵% از یک گروه گاو دارای قوام کودی  متفاوت از سایرین می باشند  که این امر یک تفاوت طبیعی می باشد.

در تنش گرمایی مدفوع بسیار شل می شود. این امر  احتمالا به علت مصرف آب بیشتر  و  اسیدوز شکمبه می باشد.

در گله قدم زده و مشاهده نمایید که :

 

۱) آیا مدفوع ها کفی یا شل می باشند و آیا موکوس  در آنها یافت میشود؟

۲) آیا مدفوع های یک گروه شبیه هم می باشند؟

۳) آیا میزان قابل ملاحظه ای از مواد خوراکی  به صورت هضم نشده  در کود وجود دارند؟

۴) آیا گاو با توجه به جیره دریافتی  نمره وضعیت بدنی مناسبی دارد؟     ۵) آیا از هر ۱۰ راس گاو  ۴ یا ۵ راس آنها به نشخوار می پردازند؟

 

 

به مشاهده گاوها به هنگام خوردن خوراک بپردازید.اگر گاوها پوزه اشان را به این طرف و آن طرف می مالند و سپس پوزه اشان را به صورت شیرجه به ته آخور می برند ؛ آنها به دنبال انتخاب کردن غذا هستند.

از مدفوع ۴ تا ۶ گاو نمونه برداری کنید . این کار را بوسیله پیمانه انجام دهید . هر یک از نمونه ها را برداشته و آنها را درون غربال آشپزخانه    که قطری معادل ۱۷٫۸ میلیمتر  و چشمه های آن ۰٫۷۹ تا ۱٫۵ میلی متر است آبشوئی نمایید .

آنقدر آبشویی کنید تا جریان خروجی آب از الک تمیز شود. این کار را با استفاده از جریان ملایم آب انجام دهید . در پایان قطعات فیبر چه اندازه ای دارند؟ آیا مواد غذایی هضم نشده در آن وجود دارد ؟ آنها چه موادی هستند؟

از اطلاعاتی که از ارزیابی کود بدست آورده اید  استفاده نمایید  و  از تفسیرهای  اضافی در باره ارزیابی کود  اجتناب کنید. این اطلاعات بدست آمده از ارزیابی را با اطلاعات درست در کنار هم قرار دهید تا راهنماییهای صحیح را دریافت کنید  تا راهی برای ارزیابی تغییرات  در اختیار شما قرار گیرد.

 

 

شکل ۱-

مدفوع کفی  همراه با قطعات غلات. به معنی این میباشد که مواد خوراکی از شکمبه و روده کوچک بای پاس شده و در قسمتهای تحتانی دستگاه گوارش هضم شده است . این تخمیرهای ناخواسته باعث حبابدار شدن کود حاصله و اسهال  میشود. هنگامیکه گاو برای اصلاح تخریبهای حاصل شده از تخمیرهای قوی در انتهای دستگاه گوارش  موکوس ترشح می کند شما می توانید آنها را در مدفوع دام ببینید.

 

 

 

 

شکل۲-

غربال ساده (که به استفاده در گاوداری  اختصاص دارد) همه آن چیزی  می باشد  که شما برای تجزیه و تحلیل قطعات خوراکی  که در کود مانده اند نیاز دارید. از یک شیلنگ و دستکش  استفاده نماییدو کود را آنچنان آبشویی کنید  تا بتوانید قطعات باقی مانده علوفه و غلات را مشاهده  نمایید.

 

 

 

شکل۳-

قطعات بلند علوفه در کود  علامت تخمیر ضعیف شکمبه می باشد. اگر شکمبه گاو به خوبی کار کند شما باید قطعات بسیار کمی را  که بلند تر از ۱۲٫۷ میلی متر هستند و غلات یا پنبه دانه هایی با پرز های سالم  را کمتر مشاهده کنید.